نورپردازی فضاهای مختلف شهری

۱۶ اردیبهشت ۱۴۰۰

به‌طور کلی نور را بر اساس ماهیت آن میتوان به دو دستهی نور طبیعی و نور مصنوعی تقسیم بندی نمود. منظور از نور طبیعی، نوری است که از خورشید، ماه و ستارگان سرچشمه میگیرد و موجب روشنایی فضا در روز و شب میگردد، در حالی‌که نور مصنوعی نوری است که توسط انسان و از طریق تبدیل انرژی به نور حاصل میشود. نور در فضاهای مختلف به دو منظور تأمین روشنایی و نورپردازی مورد استفاده قرار میگیرد. هدف از روشنایی فضاهای مختلف اعم از فضاهای داخلی و بیرونی، ایجاد قابلیت دید مناسب و  تامین ایمنی و امنیت محیط است. همچنین تامین روشنایی مکان های مختلف داخلی، معابر مختلف، زمین های ورزشی و ورزشگاه ها باید بر اساس داشتن پارامترهای مشخص و مقادیر معینی که در استانداردهای روشنایی مربوط درج شده اند، طراحی شود. به عنوان مثال معمولاً میزان کمینه‌ی شدت روشنایی فضای‌های مختلف داخلی بر حسب لوکس (lx)، به صورت جدول‌هایی در استانداردها و دستورالعمل‌های طراحی، درج می گردد. در یک طراحی خوب، باید پس از اجرای سیستم روشنایی، میزان شدت روشنایی بر روی سطح کار، از میزان کمینه‌ی شدت روشنایی در جدول مذکور، کمتر نباشد. 
البته لازم به ذکر است که برای دستیابی به حس امنیت، میزان خاصی از روشنایی مد نظر است. چه بسا فضاهایی را چنان ناشیانه روشن میکنند که بیش از آنکه احساس امنیت را در فرد ایجاد نمایند، احساس تحت نظر بودن را القا میکنند. در این شرایط فضاهای پیرامون با اندک روشنایی که دارند، به خاطر تضاد نوری، تاریک جلوه کرده و حس ترس را القا میکنند. خاطر نشان می‌شود که در موضوع روشنایی بخشیدن به فضاهای مختلف، دستیابی به شدت روشنایی مناسب با کاربری فضای مورد نظر، تامین ایمنی وبرقراری امنیت محیط مورد توجه طراح است که این امر در ارتقاء کیفیت محیطی فضاهای مختلف امری ضروری ولی ناکافی است. از این‌رو، زیباسازی فضاهای مختلف و هویت بخشی به فضا، توسط نورپردازی محیط، انجام می‌شود. 
هدف از نورپردازی فضاهای مختلف، ایجاد جلوه‌ی بصری و تاکید مناسب بر روی رنگ، عمق، فضا و حجم اجسام و المان‌های مختلف است. نورپردازی می تواند برای فضاهای مختلف، اعم از محیط‌های داخلی و بیرونی و یا نمای ساختمان‌های مختلف انجام شود. همچنین نورپردازی می‌تواند به‌صورت دایمی یا مناسبتی انجام شود. لازم به توضیح است که به جای واژه‌ی «نورپردازی» واژه‌ی «نورآرایی» نیز به‌کار برده می‌شود.  در این نوشتار به نورپردازی نماها و محیط‌های بیرونی یا به تعبیری نورپردازی فضاهای شهری، پرداخته می‌شود‌‍. کارکرد مهم نورپردازی محیط‌های بیرونی و فضاهای شهری، زیباتر دیده شدن بناها در شب و خلق چشم اندازه ویژه‌ای از شهر متفاوت از روز و مختص به شب است.
در گذشته، آنچه از شهر و فضاهای شهری در ذهن شهروندان نقش میبست، اغلب مربوط به تصویری است که آنها هنگام روز از شهر خود در ذهن داشتند، ولی با نورپردازی اصولی و مناسب شهر و فضاهای آن علاوه بر تشخیص مکان‌های مهم شهری توسط بیننده، به ایجاد یک تصویر ذهنی روشن از شهر در شب میتوان کمک شایانی نمود. نورپردازی حرفه‌ای و اصولی در ایجاد یک خاطره‌ی خوشایند در ذهن بیننده، نقش مهمی را ایفا می‌کند.
نورپردازی مناسب میتواند یکی از عوامل هویت‌بخش یک مکان محسوب شود. با نورپردازی مناسب میتوان بر جذابیت و در نتیجه سرزندگی شهر یا آرامش فضاها افزود و حضور شهروندان را در آن فضا تقویت نمود. همچنین نورپردازی مناسب فضاهای شهری موجب افزایش کارایی بیشتر فضا‌ها در تمام اوقات شبانهروز می‌شود و حضور شهروندان در ساعات بیشتری در فضای شهر در شب، باعث رونق اقتصادی بیشتر می‌شود.
برای طراحی نور یا نورپردازی یک فضای ساده در شهر، طراح نورپردازی باید به چندین سوال کلیدی پاسخ مناسب دهد. از جمله‌ی این سوالات عبارتند از:
ـ مکانی که مورد طراحی قرار می‌گیرد، چه نوع مکانی است؟ 
در این مورد، قدمت، کاربری و موقعیت مکان باید مورد بررسی جامع قرار گیرد.
ـ چه عناصری از آن مکان باید نورپردازی شود؟
فرم معماری و نوع المان‌ها، نوع مصالح به‌کار رفته،  نوع بافت مصالح  و رنگ آن‌ها  باید مورد توجه قرار گیرد
ـ مخاطبان اصلی نورپردازی چه کسانی هستند؟
ـ نورپردازی به منظور القای چه حسی انجام می‌گیرد؟
ـ چه امکانات فنی و وسایل نورپردازی با توجه به بودجه‌بندی پروژه و پتانسیل تامین تجهیزات وجود دارد؟
ـ متولی فضا و نگهداری از آن چه کسی خواهد بود؟
درک سوالات بالا و پاسخ مناسب به آن‌ها نیازمند تبحر در زمینه‌ی تاسیسات برقی، معماری وحتی روان‌شناسی و جامعه‌شناسی است. لذا طراحی نورپردازی یک تخصص بین رشته‌ای است و زمانی تاثیر مناسب خود را بر چشم بیننده می‌گذارد که تدابیر لازم برای تحقق آن اندیشیده شده باشد. همچنین در طراحی روشنایی شناخت انواع لامپ‌ها و چراغ‌ها، طیف و دمای رنگ نور، شاخص نمود رنگ، شارنوری، شدت نور، منحنی پخش نور، زاویه تابش، شدت روشنایی، خیرگی و ... از جمله مواردی هستند باید مد نظر قرار گیرند.
امروزه با مدد گرفتن از هنر نورپردازی و فن‌‌آوری نوین طراحی چراغ های روشنایی نوین، امکان جذب گردشگران برای تماشانی نورپردازی فضاهای شهری، موضوع مهمی است که باید مورد توجه سیاستگذاران حوزه‌ی شهری قرار گیرد. همچنین تمایز بین کیفیت نورپردازی اماکن و فضاهای مختلف جهت تاکید بر روی برخی فضاها ، امر بسیار مهمی محسوب می‌گردد. متاسفانه در برخی موارد شاهد بوده‌ایم که فضاهای پیرامون یک محوطه‌ی تاریخی یا مذهبی به حدی روشن شده است که هدف نورپردازی به درستی نمود پیدا نکرده است. 
به‌طور کلی، توجه به هدف طراحی،  وضعیت بناها و فضاهای هم‌جوار پروژه و ویژگی‌های معماری پروژه و مصالح به‌کار گرفته شده در آن، تاثیر به‌سزایی در کیفیت نورپردازی دارد. به عنوان مثال در مورد نورپردازی دیوارهای با سطوح ناصاف و یا سطوح آجری بهتر است از روشنایی غیریکنواخت و ایجاد کنتراست (تشکیل سایه-روشن) روی سطح، استفاده گردد. سایه‌ها سبب می‌شود که ناصافی سطوح بیشتر دیده شود و بر روی بافت روی دیوار تاکید بیشتری گردد. نورافکن‌های خطی یا والواشرهای خطی در فواصل مناسب از یکدیگر و با زاویه تابش باریک می‌توانند چراغ مناسبی برای این نورپردازی باشند. این نورافکن‌های خطی باید بسیار نزدیک به دیوار نصب گردند و سطح نورگذر آن بر سطحی که نورپردازی می‌شود، عمود باشد.
متاسفانه بسیار اتفاق افتاده است که چشمک زدن چرا‌غ‌های معیوب یا سوختن چراغ ها در ارتفاع‌های با دسترسی دشوار، نه تنها منجر به ایجاد حس خوبی در نورپردازی محیط شهری نشده است، بلکه مشکلاتی را برای تعمیر و نصب مجدد چراغ ایجاد کرده است. مثالی واضح از این مساله، وجود چراغ‌های معیوب در نمای برخی ساختمان‌ها هستند که تعمیر یا تعویض آن‌ها بدون تعبیه‌ی داربست و صرف هزینه‌ی تعویض بالا، ممکن نیست. این چراغ های معیوب با چشمک زدن، نور کم یا خاموش بودن بخشی یا کامل منابع نوری چراغ، چهره‌ی ساختمان و فضای شهری را بد ریخت می‌سازند. از این‌رو،  ضرورت توجه به محل نصب مناسب چراغ، انتخاب لامپ ها و چراغ های با کیفیت بالا و دارای طول عمر مناسب و همچنین دارای درجه‌ی حفاظت (IP) مناسب از موارد حائز اهمیت در طراحی و تامین پروژه های نور پردازی است.
نورپردازی فضاهای شهری طیف وسیعی از پروژه ها را در بر می گیرد که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:
بیلبوردها و تابلوهای تبلیغاتی 
احجام و المان‌های شهری نظیر مجسمه‌ها، آبنماها، میدان‌ها و ... 
نمای ساختمان‌ها 
پارک ها و فضاهای سبز  و...

فعالیت‌های صنایع الکترونیک افراتاب در حوزه‌ی نورپردازی محیط‌ های شهری
کارشناسان فنی شرکت افراتاب با بهره‌گیری از دانش روشنایی و  تسلط کامل به نرم‌افزارهای به روز شبیه سازی حوزه‌ی روشنایی و نورپردازی، موفق به طراحی، مشاوره، تامین محصولات مناسب و با کیفیت و اجرای پروژه‌های مختلف روشنایی و نورپردازی شده اند. از جمله قابلیت‌ها و توانایی‌های صنایع الکترونیک افراتاب در نورپردازی و روشنایی محیط‌های شهری می توان موارد زیر را بر شمرد:
ϖ برگزاری دوره‌های متعدد در حوزه‌ی روشنایی و نورپردازی برای اعضای سازمان نظام مهندسی،  طراحان نورپردازی و...
ϖ ارائه مقالات مختلف علمی در کنفرانس‌های بین المللی و ملی  روشنایی
ϖ طراحی چراغ‌های مختلف با در نظر گرفتن نکات مورد نظر برای نورپردازی  
طراحی، مشاوره، تامین و اجرای روشنایی معابر مختلف بر اساس آخرین استانداردها و دستورالعمل های موجود
ϖ طراحی، مشاوره، تامین و اجرای نورپردازی المان‌های شهری، نمای ساختمان‌ها، پارک ها، فضاهای سبز و ...
ϖ طراحی، مشاوره، تامین و اجرای نورپردازی و روشنایی محیط‌های داخلی شامل فضاهای مسکونی، تجاری، اداری، آموزشی، درمانی، صنعتی، انبارها و ...
ϖ رعایت نکات فنی - مهندسی در طراحی و اجرای پروژه‌های روشنایی و نورپردازی از جمله اصول ایمنی، مصرف بهینه انرژی، انتخاب شاخص های روشنایی مناسب (نظیر میزان شدت روشنایی، دمای رنگ، شاخص نمود رنگ و...)
ϖ توجه به تاثیرات اجتماعی و زیست محیطی روشنایی و در نظرگرفتن مسائل مهمی نظیر آلودگی نوری، خیرگی و نورهای مزاحم 

مطالب پیشنهادی